ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΚΟΝΤΕΣΣΑΣ ΒΑΛΕΡΑΙΝΑΣ

του Γρ.Ξενόπουλου
Δράμα σε τρεις πράξεις
Γενικές-ιστορικές πληροφορίες:
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος είχε πρωτογράψει το μυστικό της Κοντέσσας Βαλέραινας, υπό τη μορφή "άτεχνου" διηγήματος (όπως μαρτυρά ο ίδιος), στα 1897. Αργότερα, στα 1901, ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος ε αφορμή την αναγγελία της δημιουργίας της Νέας Σκηνής, ζητά μετάξύ άλλων και από τον Γρ.Ξενόπουλο τη συγγραφή νέων έργων. Έτσι ξαναγράφεται το Μυστικό της Κοντέσσας Βαλέραινας υπό τη μορφή δράματος και ανεβαίνει για πρώτη φορά στη Νέα Σκηνή του Χρηστομάνου το 1904.
Τυπώθηκε το 1918 (Κολλάρος)
Ο Ξενόπουλος θεωρεί το Μυστικό της Κοντέσσας Βαλέραινας το αποκορύφωμα του ως τότε θεατρικού του έργου. Το θεωρεί επίσης εκτός από ηθογραφία, ένα έργο "πατριωτικό" με όλη της σημασία της λέξης.

Προτάθηκε από το Ελληνικό Κέντρο του Δ.Ι.Θ., ύστερα από ερώτηση του Θεάτρου των Εθνών, ως κατάλληλο για να παιχτεί στα γαλλικά, στο Παρίσι από γαλλικό θίασο.
 "Αν οι Κυβερνητικοί και Σωματιακοί σύμβουλοι ήταν σοφώτεροι, πρακτικότεροι να πω καλύτερα, την Κοντέσσα Βαλέραινα θα διάλεγαν να πατρονάρουν, ώστε να την ιδή στο θέατρο κόσμος πολύς και να μάθη απ' αυτήν πως πολεμά και πως πεθαίνει στην ανάγκη ο ανώτερος άνθρωπος για τη συνείδησή του, τον όρκο του, την τιμή του, το Ιδανικό του." Γρ.Ξενόπουλος
"Ο τύπος της Κοντέσσας Βαλέραινας έχει μέσα του την άπειρην ευγένειαν... Εις την σκληρήν αυτήν ώραν, όπου ξεψυχά γύρω μας η κοινωνική παράδοσις, από την εισόρμησιν των νέων ανθρώπων, έχουμε την παρηγοριά να βλέπουμε μια καλήν εικόνα... Είμεθα υποχρεωμένοι στον κ.Ξενόπουλο.." (άγνωστος)
ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ: Η κοντέσα Βαλέραινα, κρατά τη μυστική συνταγή των γυναικών της οικογενείας της, για ένα φάρμακο που θεράπευε τον καταρράχτη από τα μάτια. Τη χρησιμοποιούσε για γιατρεύει αφιλοκερδώς όσους το είχαν ανάγκη. Ο οικονομικός ξεσπεσμός οδηγούν τη Βαλέραινα στην ανέχεια και τη μιζέρια, αντιμετωπίζει δυσκολία στο να εξασφαλίσει τα προς το ζειν, αλλά και εκείνα που χρειάζεται για να παρασκευάσει το γιατρικό. Η αξιοπρέπεια όμως, η τιμή και το ιδανικό της Κοντέσσας δεν της επιτρέπουν να δεχτεί χρήματα ή άλλες προσφορές από τους ασθενείς.
ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ:
1. Κοντέσσα Βαλέραινα, 2.Μανώλης Κόντε Βαλέρης, 3.Τασία (γυναίκα του), 4.Παυλάκης (15 ετών γιός τους), 5.Τζώρτζης Πάπουζας, 6.Όρσολα γριά υπηρέτρια
ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ:
1904 (Ιούλιος), Νέα Σκηνή Κ.Χρηστομάνου, με την Ευαγγελία Παρασκευοπούλου 
1918 (27 Αυγούστου), Θέατρο Μαρίκας Κοτοπούλη, με την Μ.Κοτοπούλη και τον Ευτύχιο Βονασέρα
1952-53, Εθνικό Θέατρο, σκηνοθεσία Αλέξη Σολωμού, με την Κυβέλη και τον Θάνο Κωτσόπουλο

- Αποσπάσματα κειμένου
- Το θέατρο της Δευτέρας το 1976
- Ηχογραφημένο με την Κυβέλη

Με την Άννα Συνοδινού (από το αρχείο της ΕΡΤ)